Nhạc blues là một thể loại nhạc dân gian độc đáo của người Mỹ gốc Phi, hình thành và phát triển tại nước Mỹ vào cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20. Với âm hưởng da diết, khắc khoải, nhạc blues phản ánh nỗi đau thống khổ nhưng đầy chất thơ và sức sống của người da đen. Qua hơn 1 thế kỷ, nhạc blues đã ăn sâu vào nền văn hóa âm nhạc Mỹ và trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều thể loại nhạc đương đại khác.
Khái niệm về nhạc blues
Nhạc blues là một thể loại nhạc dân gian Mỹ bắt nguồn từ các bài hát của người da đen ở vùng Nam nước Mỹ vào cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20.
Nhạc blues thường được thể hiện bằng giọng hát, kèm theo đàn ghi-ta hoặc đàn dương cầm. Nội dung các ca khúc thường nói về nỗi đau, sự mất mát, tuyệt vọng, cô đơn nhưng cũng đầy hy vọng và khát khao về tự do, hạnh phúc.
Một số đặc điểm cơ bản của nhạc blues:
- Giai điệu da diết, tha thiết, đầy tính biểu cảm
- Sử dụng âm giai ngũ cung (pentatonic), quãng 3 đặc trưng
- Nhịp điệu chậm rãi, đều đặn
- Cấu trúc 12 ô nhịp đơn giản
- Lời bài hát đơn giản, trực tiếp, thể hiện tâm trạng/cảm xúc
Nhạc blues đã trở thành nền tảng phát triển của nhiều thể loại nhạc đương đại sau này như jazz, rock, pop,…
Lịch sử phát triển của nhạc blues
Nhạc blues có thể chia làm 2 giai đoạn phát triển chính:
Giai đoạn hình thành (khoảng năm 1870 – 1910)
- Xuất hiện ở vùng Đồng bằng sông Mississippi và miền Nam nước Mỹ
- Được hình thành từ những điệu hát, lời ca tiếng khóc than của người nô lệ da đen
- Các nghệ sĩ độc tấu guitar hoặc hát đi kèm guitar đi lưu diễn khắp nơi để kiếm sống
- Một số nghệ sĩ tiêu biểu: Charley Patton, Son House, Skip James, Blind Lemon Jefferson,…
Giai đoạn phát triển và phổ biến rộng rãi (từ năm 1920 đến nay)
- Nhạc blues lan rộng ra khắp nước Mỹ, đặc biệt tại Chicago
- Xuất hiện dàn nhạc, băng đĩa thu âm giúp phổ biến nhạc blues
- Nhạc blues được phối hợp với các nhạc cụ hiện đại, nhạc điện tử
- Xuất hiện nhiều hãng thu âm blues, lễ hội nhạc blues
- Các nghệ sĩ tiêu biểu: Muddy Waters, B.B King, Eric Clapton, Buddy Guy,…
Các đặc điểm cơ bản của nhạc blues
Lời bài hát
- Thể hiện nỗi đau, sự mất mát, cô đơn, tuyệt vọng
- Đề cập đến cuộc sống khó khăn, bất công của người da đen
- Thể hiện khát vọng được tự do, hạnh phúc
- Ngôn ngữ đơn giản, trực tiếp
Giai điệu
- Sử dụng âm giai ngũ cung
- Có những nốt “quãng 3” đặc trưng, tạo cảm giác da diết, thống thiết
- Điệu blues (chuyển từ nốt thứ 1 đến nốt thứ 5 rồi quay trở lại nốt thứ 1)
- Có những đoạn luyến láy, kéo dài âm tiết
Nhịp điệu
- Nhịp chậm, đều đặn
- Cấu trúc 12 ô nhịp phổ biến
- Nhịp trưởng thường rơi vào nhịp yếu, tạo cảm giác “lê thê”
Phong cách biểu diễn
- Thể hiện tình cảm mạnh mẽ, say sưa
- Sử dụng kỹ thuật luyến láy, giọng rung, giọng thốt
- Guitar solo đầy tính nghệ thuật
- Cách hát đầy ma lực, thôi miên
Những nghệ sĩ nổi tiếng trong lịch sử nhạc blues
W.C. Handy (1873-1958)
- Được mệnh danh là “Cha đẻ của blues”
- Sáng tác các ca khúc nổi tiếng như St. Louis Blues, Beale Street Blues
- Góp phần đưa nhạc blues đến với công chúng
Robert Johnson (1911-1938)
- Huyền thoại về bán linh hồn cho quỷ dữ để chơi guitar hay
- Phong cách guitar độc đáo, cách hát đầy ma lực
- Ảnh hưởng lớn đến các nghệ sĩ sau này
Muddy Waters (1913-1983)
- Ông hoàng của Chicago Blues
- Đưa blues từ miền quê lên thành phố Chicago
- Ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của blues
B.B. King (1925-2015)
- Được mệnh danh là Vua của nhạc Blues
- Chơi guitar solo điêu luyện, giàu cảm xúc
- Có ảnh hưởng lớn đối với nhiều nghệ sĩ guitar thế hệ sau
Phong cách biểu diễn và kỹ thuật âm nhạc trong nhạc blues
Phong cách biểu diễn
- Giọng hát đầy nội lực, cảm xúc, thể hiện sự đau khổ
- Lối hát kể chuyện, tự sự
- Sử dụng kỹ thuật luyến láy, giọng rung
- Guitar solo độc đáo, đầy tính nghệ thuật
Kỹ thuật âm nhạc
- Sử dụng âm giai ngũ cung, các nốt “quãng 3” đặc trưng
- Kỹ thuật guitar slide, làm méo âm giai tạo cảm giác buồn
- Organ riff tạo điệp khúc hấp dẫn, dễ nhớ
- Trống đánh nhịp chậm rãi, đều đặn
- Harmonica tạo âm sắc khàn đặc trưng
Sự ảnh hưởng và tầm quan trọng của nhạc blues trong ngành âm nhạc
- Là nền tảng của nhiều thể loại nhạc đương đại như jazz, rock, RB,…
- Cấu trúc 12 nhịp đơn giản của blues có ảnh hưởng lớn đến các thể loại nhạc pop
- Kỹ thuật guitar bấm và luyến láy của blues ảnh hưởng đến phong cách chơi guitar sau này
- Nhiều ca sĩ, ban nhạc lớn đã chơi lại các bản blues cổ điển hoặc sáng tác theo phong cách blues
- Các lễ hội, hội chợ âm nhạc lớn thường có sự góp mặt của các nghệ sĩ blues
- Việc bảo tồn, phổ biến nhạc blues giúp bảo tồn nét văn hóa đặc sắc của người da đen Mỹ
Các thể loại nhạc phát sinh từ nhạc blues
- Blues rock: kết hợp blues với rock (Rolling Stones, Jimi Hendrix,…)
- Jazz blues: kết hợp jazz với blues (Count Basie, George Gershwin,…)
- RB: Rhythm and blues – kết hợp nhạc điện tử với blues
- Soul: phát triển từ RB, có hồn của nhạc gốc (Aretha Franklin,…)
- Funk: phong cách nhạc soul có phần mạnh mẽ, hùng hồn hơn
- Blues pop: kết hợp nhạc pop với blues (John Mayer,…)
- Country blues: blues kết hợp với âm hưởng dân ca (Jimmie Rodgers,…)
Những bài hát blues nổi tiếng
- The Thrill Is Gone – B.B King
- Sweet Home Chicago – Robert Johnson
- Cross Road Blues – Robert Johnson
- Pride And Joy – Stevie Ray Vaughan
- The Sky Is Crying – Elmore James
- Red House – Jimi Hendrix
- Everyday I Have The Blues – B.B King
Cách thức thể hiện và cảm nhận nhạc blues
Cách thể hiện
- Thể hiện cảm xúc chân thành, sâu sắc
- Sử dụng hiệu quả các kỹ thuật luyến láy, ngân nga
- Guitar solo phải đầy cảm xúc và sáng tạo
- Giọng hát phải truyền tải được nỗi đau, nhưng vẫn đầy hy vọng
- Giai điệu phải uyển chuyển, da diết nhưng không quá bi lụy
Cách cảm nhận
- Thấu hiểu nỗi đau của người nghệ sĩ da đen thời kỳ phân biệt chủng tộc
- Cảm nhận sự chân thành, mãnh liệt trong từng nốt nhạc
- Đồng cảm với khát vọng tự do, hạnh phúc của con người
Tương quan giữa nhạc blues và văn hóa Mỹ
Blues phản ánh cuộc sống của người da đen
- Thể hiện nỗi đau do bị áp bức, phân biệt chủng tộc
- Mô tả cảnh ngộ cơ cực của người da đen nghèo khó
- Thể hiện khát vọng được bình đẳng về quyền lợi, cuộc sống
Blues gắn liền với lịch sử nước Mỹ
- Hình thành cùng thời kỳ nô lệ ở miền Nam nước Mỹ
- Phát triển mạnh mẽ sau thời kỳ nô lệ bị bãi bỏ
- Là một phần di sản văn hóa của người Mỹ gốc Phi
Blues đóng góp cho nền âm nhạc Mỹ và thế giới
- Là nền tảng cho sự ra đời của nhiều thể loại nhạc đương đại
- Mở ra hướng đi mới cho âm nhạc thế giới
- Giới thiệu âm nhạc Mỹ đến với thế giới
Kết luận
Nhạc blues là một thể loại âm nhạc độc đáo, gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của nước Mỹ. Vượt qua nghịch cảnh, nhạc blues đã khẳng định được sức sống mãnh liệt và giá trị nghệ thuật độc đáo. Đó chính là tinh thần bất khuất, khát vọng tự do, hạnh phúc cháy bỏng trong tâm hồn mỗi người. Ngày nay, nhạc blues đã trở thành một phần không thể thiếu trong nền âm nhạc thế giới.